Isparta ve Eğridir havâlisinde kurulan Türk beyliği.

1- Beyligin Kurulusu

Hamidogullari Beyligi Egridir, Bolu, Yalvaç ve daha sonra Antalya taraflarinda Hamid Bey'in torunu Dündar Bey tarafindan kurulmustur. Hamid Bey, Selçuklular'la birlikte Türkistan'dan gelen Türkmen kabilelerinden birinin basbugu olup, Anadolu Selçuklu Devleti'nin kumandanlarindan idi. Hamid Bey ve oglu Ilyas Bey zamaninda bölge Selçuklu idaresinde bulunuyordu ve uç beyligi statüsü Denizli'den daha ileriye kaymisti. Selçuklularin XIII. asrin sonlarinda tamamen zayiflamasi ve Ilhanilerin nüfuzu altina girmesinden sonra diger bölgelerde oldugu gibi, Isparta, Egridir ve civarinda yasayan Hamid asireti de Dündar Bey'in baskanligi altinda Hamidogullari Beyligini kurdular.

a) Dündar Bey

Feleküddin ünvaniyla da anilan Dündar Bey, beyligin sinirlarini genisleterek Gölhisar, Korkuteli ve daha sonra Antalya'yi aldi. Anadolu'da Selçuklu hakimiyetini ele geçiren İlhanlilara bagliligini sunan Dündar Bey, Ilhanli hazinesine her yil dört bin dinar vergi veriyordu. Sihabeddin Ömerî'nin kaydettigi bilgiye göre Dündar Bey'in onbes bin atli, onbes bin yaya askeri bulunuyordu ve önemli şehirlerden baska onbeş kadar kalesi vardı. Dündar Bey birçok eserlerle imar ettiği Eğridir'e kendi künyesine nisbetle Felekabad adını verdi. Birliği sağlamak üzere Anadolu'ya gelen İlhanlı Beylerbeyi Emir Çoban'a bağlılıklarını sunan Anadolu Beyleri arasında Dündar Bey de bulunuyordu (1314). Ayrıca Dündar Bey, aynı senede Ilhanlı hükümdarı Olcayto (Muhammed Hüdabende) adına Felakabad'da para bastırdı. Ilhanlı hükümdarı Olcayto'nun ölümü üzerine Anadolu'da çıkan karısıklıklar sırasında bunu firsat bilen Dündar Bey, bağımsızlığını ilân ederek sultan ünvanını aldı. Muhtemelen bu sırada Antalya zaptedildi ve idaresi Dündar Bey'in oğlu Yunus Bey'e verildi. Anadolu Beyliklerinin bağımsız hareket etmeye başlamaları üzerine İlhanlıların Anadolu valisi Demirtaş harekete geçerek Konya'yı işgal ettikten sonra Beyşehri'ni zaptetti ve oradan Dündar Bey'in üzerine yürüdü. Dündar Bey Eğridir'den Antalya'ya kaçmışsa da yakalanarak öldürüldü. Böylece Hamidoğulları Beyliği'nin Isparta ve Eğridir kısmı Demirtaş'ın eline geçti (1326 M. - 726 H.). 

Demirtas'in Memlûk sultanına sığınarak Mısır'a kaçması üzerine (727 H. Zilhicce başları - 18 ekim 1327)  Dündar Bey'in torunu olan Hızır Bey (İshak oğlu) Hamideli bölgesinde idareyi ele aldı. Onun zamanında Eşrefoğulları'na ait Beyşehri, Akşehir ve Seydişehri Hamidoğulları Beyliği'nin topraklarına katıldı. 

Dündar bey'in Mısır'da bulunan diğer oğlu Mübarizeddin İshak Bey, Demirtaş'ın Mısır'a  kaçmasından sonra Eğirdir'e dönüp oğlu Hızır Bey'den beyliğin idaresini almıştır. (1328 M.- 728 H.)  Kardeşi Mehmed Çelebiye de Gölhisarı'nı vermiştir. Oğlu Hızır bey'e ise Uluborlu'nun idaresini bırakmıştır.  Karamanoğlu'nun teşviki ile babasının kanını dava etmek için Mısır'a gitmiş, Memlûk sultanı Melik Nasır Muhammed'in huzurunda Demirtaş ile mahkeme olmuşlardır. Ibn-i Battuta, Ishak Bey'in babası hayatta iken Mısır'da bulunduğunu ve hacca gittiğini yazmaktadır. Ibn-i Battuta Eğridir sultanı olarak ziyaret ettiği Ishak Bey hakkında şunları söyler: "Mûmâ-ileyh evsâf-i hasene ile mütehallîdir. Cümle-i âdâtından olarak her gün ikindi namazında câmi'e gelür, ba'de edâi's-salât cidâr-i kibleye istinad eyler. Huzûrunda huffâz, ahsabdan ma'mûl yüksek bir mastabaya (sedir) oturarak Sûre-i feth ve sûre-i mülk ve sûre-i Amme'yi öyle güzel ses ile tilavet ederler ki ervâh müteessir olarak kulûb tevazu ve istikâmet bulur ve ebdân lerzedâr ve uyûn eskbâr olur. Ba'dehû Sultan ikametgahina avdet eyler", Ibn-i Battuta 733 H.yılının Ramazan ayını Eğridir'de sultanın yaninda geçirmis ve fakih Muslihiddin ile görüsmüstür. İshak Bey'in Eğridir'de sultan olduğu sırada kardeşi Mehmed Çelebi de Gölhisarı'nda sultan idi.

İshak Bey'in 1344'den (745 H.) önce vuku bulan ölümünden sonra yerine kardeşi ve Gölhisar beyi Mehmed Çelebi'nin oğlu Muzafferüddin Mustafa Bey geçti. Onun ölümünden sonra da yerine Hüsameddin İlyas, Bey oldu(1357 M.- 758 H.).

Hüsameddin İlyas Bey komşu Karamanoğulları ile pek geçinememiş Karamanoğlu Alaaddin Bey'e yenilerek topraklarını kaybetmiştir. Bunun üzerine Germiyanoğlu Süleymanşah'a sığınan İlyas Bey onun yardımıyla topraklarını geri aldıysa da Karamanoğulları topraklarına saldırmaktan vazgeçmediği için hayatının geri kalan kısmını da üzüntü ve endişe içinde geçirdi. İlyas Bey kesin olmamakla beraber 1374'ten önce ölmüş (776 H.) ve yerine oğlu Kemaleddin Hüseyin Bey geçmiştir.

b) Kemaleddin Hüseyin Bey ve Sonrasi

Hüseyin Bey'in beyligi sirasinda babasinin zamaninda Karamanogullari ile olan anlasmazliklar devam ettiginden Osmanli padisahi I. Murad'dan yardim istedi. I. Murad Karamanogullari'nin topraklarina sinir olan bazi kale ve kasabalarin kendisine satilmasini teklif etti. Hüseyin Bey bu teklifi uygun karsiladi. Bir müddet sonra I. Murad'in Kütahya'yi ziyareti sirasinda bir elçi göndererek kaleleri kendisine satacagini bildirdi ve Beysehir, Seydisehir, Aksehir, Yalvaç, Karaagaç kalelerini seksen bin altun karsiliginda Osmanlilar'a satti. Isparta, Egridir ve diger bazi sehirler kendisinde kaldi (1374).

Kemaleddin Hüseyin Bey, oglu Mustafa Bey kumandasindaki yardimci bir kuvveti Osmanli Devleti'nin I. Kosova Savasi'na katilmak üzere yollamistir. Kemaleddin Hüseyin Bey 1391'de ölümüne kadar topraklarinin idaresini elinde tuttu. Ondan sonra Hamidogullari Beyligi'ne ait yerlerin bir kismi Osmanlilar, diger kismi Karamanlilar tarafindan istilâ olundu. Böylece bölgedeki Hamidogullari Beyligi son bulmus oldu.

c) Hamidogullari'nin Antalya Kolu (Tekeogullari)

Hamidogullari Beyligi'nin kurucusu Dündar Bey, Antalya'yi zaptettigi zaman idaresini kardesi Yunus Bey'e birakmisti. Yunus Bey'den sonra oglu Mehmed Bey, Antalya'da idareyi ele aldi. Mahmud Bey zamaninda Anadolu'daki karisikliklari bastirmaya gelen Ilhanli valisi Demirtas Dündar Bey'i Antalya'ya kadar kovalamisti. Mahmud Bey'in amcasi Dündar Bey'i Demirtas'a teslim etmesi üzerine Dündar Bey öldürüldü. Demirtas'in Memlûk Devleti'ne siginmasindan sonra Mahmud Bey de Misir'a gitti. Mahmud Bey'in yerine Korkuteli emiri olan kardesi Sinaneddin Hizir Bey Antalya emiri oldu (1327). Ibn Battuta Antalya'yi ziyaret ettiginde Hizir Bey'le görüsmüstür. Hizir Bey'den sonra oglu Dadi Bey, ondan sonra da Misir'a giden Mahmud Bey ve sonra onun  oğlu Mehmed Bey emir oldular.

"Sultânü's-Sevâhil emîrü'l-kebîr" ünvani tasiyan Mübarizüddin Mehmed Bey, 1361'de Kibris kralinin isgaline ugrayan Antalya'yi 1373'de geri almayi basardi. Teke Bey olarak da bilinen Mehmed Bey döneminde bu beylige Tekeogullari adi verildi. Ondan sonra yerine oglu Osman Bey, bey oldu. Antalya, Yildirim Bayezid zamaninda Osmanli topraklarina katildi (1389-1393). Ankara Savasindan sonra Hamidoglu Osman Bey, Antalya hariç beyligin diger topraklarina sahip oldu. II. Murad'in ilk saltanat yillarinda Karamanoglu Mehmed Bey ile birlikte Antalya'yi zaptetmek istedilerse de Osmanli devletinin Antalya sancakbeyi Hamza Bey önce davranarak birlesmelerini önlemis ve Korkuteli üzerine yaptigi baskin sonunda Osman Bey ölmüstür. Karamanoglu Mehmed Bey de Antalya kalesinden atilan gülle ile yaralanmistir. Böylece Hamidogullari Beyligi'nin Antalya kolu olarak bilinen Tekeogullari da son bulmustur. Antalya'da hükmeden Hamidogullari beyleri "emirü's-sevâhil ve sultânü's-sevahil" gibi devirde söz sahibi olduklarini gösteren ünvanlar kullanmislar ve bunlari kitabelerine de kazdirmislardir.

2- Kültürel ve Sosyal Hayat

Hamidogullari zamaninda yazilmis eserlere pek rastlanmamistir. Müellifi meçhul bir Sûre-i Mülk tefsirinin adina kaleme alindigi Hizir b. Gölbeyi'nin Dündar Bey'in oglu olmasi muhtemeldir. Hamidogullari Beyligi Egridir gölü civarinda kuruldugu için Dündar Bey'in Gölbeyi olarak anilmis olmasi mümkündür.

Hamidogullari Beyligi döneminde yapilmis ilim müesseseleri arasinda Selçuklu hükümdari II. Giyaseddin Keyhüsrev'in Egridir'de han olarak yaptirdigi ve Dündar Bey'in medreseye çevirdigi yapi, yine Burdur'daki Muzafferiye medresesi (1344), Korkuteli'nde Sinanüddin Bey medresesi ve hankahi bulunmaktadir.

Egridir'deki Hizir Bey camii, Suhud kasabasindaki Ibrahim b. Hizir'a ait Kubbeli Mescid (1358), Dündar Bey'in Egridir'de yaptirdigi hamam, devrin özelliklerini tasiyan mimarî eserlerdir.

Hamidogullari adina basildigi bilinen tek para Hüsameddin Ilyas Bey'e ait Felekabâd (Egridir)'de basilan gümüs sikkedir.

Kaynak: Osmanli tarihi